Sağlık okuryazarlığı, bireyin sağlığını koruma ve geliştirme nedeniyle ihtiyaç duyduğu bilgilere erişebilme, anlama, uygulama ve değerlendirmeye tabi tutma becerisi şeklinde tanımlanmaktadır [1]. Sağlık okuryazarlığının, sağlığın korunması, geliştirilmesi, sağlık eğitiminin güçlendirilmesi ve teşvik edilmesi gibi birbiriyle bağlantılı bileşenleri içermesi, sağlık okuryazarlığının sınıflandırılmasını da gerekli kılmaktadır [2].
Bu noktada bilim insanları farklı kriterler doğrultusunda sınıflandırma yapılması gerektiğini savunmuşlardır [3]. Yapılan sınıflandırmalar arasında en kabul gören sınıflandırma modeli, 2000 yılında Nutbeam tarafından geliştirilen üç basamaklı modeldir.
Buna göre üç basamaklı sınıflandırma şöyledir:
Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı
İletişimsel Sağlık Okuryazarlığı
Kritik Sağlık Okuryazarlığı
Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı: Kişilerin sağlık ile alakalı temel okuyabilme ve yazabilme becerisine dayanan sağlık okuryazarlığı türüdür. Bu sınıflandırmaya giren kişiler kendilerine sunulmuş sözlü ve yazılı sağlık bilgilerini okuma, anlama, riskleri bilme ve sağlık hizmetinden yararlanacağını bilme durumlarına hakimdir [4].
Bu sınıflandırmada kişinin karşı karşıya kalacağı en mühim sorun; sağlığıyla alakalı faydalanacağı temel kaynakların ne olduğunu, bunlara nasıl erişeceğini ve öğrendiği bilgileri kendi sağlık durumunu yönetmek amacıyla hangi uygulamalardan yararlanarak gerçekleştireceği konusunda yaşadığı eksikliktir [5].
İletişimsel Sağlık Okuryazarlığı: Bu sınıflandırma ise kişilerin sağlık hizmeti profesyonelleriyle iletişim kurarken bilişsel ve sosyal becerilere sahip olmaları şeklinde tanımlanabilir. İletişimsel sağlık okuryazarlığında kişiler, çeşitli sağlık uygulamalarından mevcut olan bilgileri ile kendi sağlıklarını koruyacak ve geliştirecek şekilde yararlanabilmekte ve hızla değişen sağlık sistemlerinde de bilgilerini rahatlıkla güncelleyip, kullanabilmektedir [4].
Kritik Sağlık Okuryazarlığı: Sınıflandırmanın en üst basamağını ifade eder. Bu basamak kişilerin bilişsel, sosyal beceri ve eleştirel düşünme yeteneklerine sahip olmalarını gerekli kılar. Kişiler sağlıkla ilgili bilgilerini eleştirel bir şekilde analiz etmeli ve yorumlayabilmelidir. Aynı şekilde bireysel ve toplumsal sorunları belirleyebilme ve çözüm odaklı yaklaşma becerisini sergilemelidir. Son olarak; kişilerin sağlık olgusunun sosyal, politik ve ekonomik boyutlarını anlaması, bu konularda fikir yürütüp değerlendirmeler yapabilmesinin oldukça önemli olduğunu göz ardı etmemek gerek [6].
KAYNAKÇA
1. Sezer A. (2012). Sağlık Okuryazarlığının Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları İle İlişkisi. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
2. Aslantekin F. (2011). Yetişkinlerin Sağlık Okuryazarlık Durumları ve Etkileyen Faktörler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
3. Sorensen K, Broucke SV, Fullam J, Doyle G, Pelikan J,Slonska Z, ve diğerleri. (2012). Health Literacy and Public Health: A Systematic Review and Integrationof Definitions and Models. BMC Public Health, 12:80.
4. Inoue M, Takahashi M, Kai I. Impact of communicative and critical health literacy on understanding of diabetes care and self-efficacy in diabetes management: a crosssectional study of primary care in Japan. (2013). BMC family practice. 14(1):40.
5. Bilgel N, Sarkut P, Bilgel H, Ozcakir A. (2017). Functional health literacy in a group of Turkish patients: A pilot study. Cogent Social Sciences. 3(1):1287832.
6. Chinn D. (2011). Critical health literacy: A review and critical analysis. Social science &medicine. 73(1):60-7.
Comentarios