Kanser günümüzde hem dünyada hem de ülkemizde pek çok insanın yaşadığı, ölüme yol açabilen ve sağlığın pek çok alanını etkileyen bir hastalıktır. Kanser Araştırma Ajansı 2020 istatistikleri dünyada 19,3 milyon kanser hastası ve kansere bağlı 10 milyon ölüm olduğunu belirtmektedir. Bununla birlikte bu sayılar 2018 senesinde 18,1 kanser hastası ve 9,6 milyon kansere bağlı ölüm olarak belirlenmiştir. Araştırmalar; 2030 senesinde 21,8 milyon insanın kanser teşhisi alacağını ortaya koymuştur. Kansere yakalanma ve ölüm oranlarındaki yükseliş, erken teşhisin önemini artırmaktadır.
Bir hastalığın belirtilerini göstermeden tanı konması erken tanı olarak adlandırılır. Kanser riski olan bireylerin düzenli sağlık taraması yaptırması önerilmektedir. Bu sayede erken teşhis yapılarak kişilerin hastalığını ve psikolojisini yönetebilmesi sağlanacaktır. Araştırmalar, erken tanı alan bireylerde kanserin yayılma oranının daha düşük ve tedavi cevabının daha olumlu olduğunu göstermektedir. Tarama ile erkenden teşhis edilebilen kanser türleri şunlardır:
Meme kanseri
Rahim ağzı kanseri
Kolon kanseri
Prostat kanseri
Akciğer kanseri
Kanserin seyri ve tedavi uyumu, bireyin psikolojik sağlık durumuyla bir ilişki içindedir. Kanser ile ilgili negatif düşünceler, sağlığın ve yaşamın diğer alanları olarak fiziksel, sosyal ve ruhsal alanları da etkiler. Kübler Ross (1975), kanser teşhisi alan bireyleri birtakım psikolojik süreçlerden geçtiğini belirtmektedir:
İnkar: Katlanması zor olaylar karşısında savunma mekanizması olarak gelişen inkar aşamasında hastaya zaman tanınmalı, hasta tedavi süreci hakkında bilgilendirilmeli ve hastanın sosyal destek kaynakları artırılmalıdır.
Öfke: Kanser hastasının neden kanser olduğu ile ilgili cevaplar aradığı aşamadır. Hasta duygu ve düşüncelerini anlatarak rahatlaması sağlanmalı ve yalnız olmadığı hissettirilmelidir.
Pazarlık: Bireyin öfkeli olduğu şeyle/şeylerle geçmiş hayatını da hesaba katarak kalan yaşamında kaçınılmaz olanı ertelemek için uzlaşma yapmaya çalıştığı evredir.
Depresyon: Hastanın yaşadığı ilk üç evre sonrasında hem fiziksel hem de ruhsal olarak gücünü kaybetmesi, istediklerinin olmaması sonucunda bir kayıp hissi yaşayabilir. Bu aşamada hastanın üzüntü ve hüznünü anlatmasına yardımcı olmak, yanında olduğunu hissettirmek her zamankinden daha kıymetlidir.
Kabullenme: Kaybettikleri ve kaybedeceklerinin yasını tutmuş olan birey, artık savaşacak gücünün azalması nedeniyle olacakları kabullendiği bir aşamaya girer. Kabul etme evresindeki bireyin etrafına ve kendisine karşı ilgisi azalır. Bu aşamada hastayla birlikte hastanın ailesini de destek ve anlayışa ihtiyaç ææduyar.
Yukarıdaki süreçler, kanser hastalığında psikolojik süreçlerin etkisini ve hastaların ruhsal gereksinimlerini ortaya koymaktadır.
Savaş’ın araştırması her 3 kanser hastasından birinin psikolojik rahatsızlıklar yaşadığını göstermektedir. Psikoonkoloji, onkolojik tedavi sürecinde psikolojik olarak gereksinim duyulan desteğin anlaşılması ve sağlanması için hastanın olumsuz düşüncelerini inceleyip işlevsel düşüncelere dönüştürmeyi hedefleyen, psikolojik zorlanmalarının terapi süreciyle üstesinden gelmeleri için yardımcı olan bir yaklaşımdır.
Araştırmalar psikolojik sağlamlığı (resilience) güçlendirilen kanser tedavisi gören bireylerin tedavi süreçlerindeki yaşadıkları stres ve olumsuz düşüncelerle daha iyi başa çıktıklarını göstermektedir. Olumsuz düşüncelerin alternatif olumlu düşüncelerle değiştirilmesinin incelendiği bir araştırmada Üzar Özçetin ve Hiçdurmaz (2019) kanser tedavisi gören bireylerin psikolojik sağlamlık seviyesinde artış ve travma sonrası büyüme yaşadıklarını gözlemlemiştir.
Kanser, erken teşhisin öneminin yüksek olduğu ve yalnızca bedensel değil psikolojik tedavi ve desteğin de erken dönemde başlanmasının hastanın psikolojik sağlığını iyileştiren bir karardır. Dünya Kanser Gününde kanserle birlikte kansere rağmen hayata tutunan, yaşamayı bırakmayan tüm bireylere sağlıklı günler dileriz.
Kaynakça
International Agency for Research on Cancer. (2020). Latest global cancer data: cancer burden rises to 19.3 million new cases and 10.0 millşon cancer deaths in 2020. Erişim adresi: https://www.iarc.who.int/featured-news/latest-global-cancer-data-cancer-burden-rises-to-19-3-million-new-cases-and-10-0-million-cancer-deaths-in-2020/
Kanbur, A. ve Çapık, C. (2011). Servikal kanserden korunma, erken tanı-tarama yöntemleri ve ebe/hemşirenin rolü. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 18(1), 61-72. https://dergipark.org.tr/tr/pub/hunhemsire/issue/7838/103250 adresinden elde edildi.
Kübler-Ross, E. (1975) On Death and Dying. Bulletin of the American College of Surgeons, 60, 12-15.
Savaş, E. (2020). Psikoonkoloji & Güncel yaklaşımlar. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(2), 15-22. https://dergipark.org.tr/tr/pub/asead/issue/52903/685417 adresinden elde edildi.
Öcalan, S. ve Üzar Özçetin, Y. S. (2020). Kanser deneyiminde ruminasyon, tükenmişlik ve psikolojik sağlamlık. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 12(3), 421-433. doi: 10.18863/pgy.664396
Üzar-Özçetin, Y.S. & Hiçdurmaz, D. (2019) Effects of an Empowerment Program on Resilience and Posttraumatic Growth Levels of Cancer Survivors: A Randomized Controlled Feasibility Trial. Cancer Nurs, 42:E1-E13.
Comments