Palyatif bakım, ciddi bir hastalıkla yaşamak durumunda olan hastalar için semptomların azaltılması, yaşam kalitesinin artırılması ve stresin minimuma indirilmesi gibi amaçlarla uygulanan özelleştirilmiş tıbbi bakımdır.
Hem hasta hem de ailesi için oldukça önemli olan bu bakım, hastanın tedavisine ilişkin tüm işlemler için ekstra bir destek katmanı oluşturarak tedavi sürecinin iyileştirilmesini sağlar. Palyatif bakım; doktorlar, hemşireler ve hastanın sağlık sorunları ile ilişkili olarak diğer sağlık profesyonellerinin katılımı oluşturulan bir ekip tarafından gerçekleştirilir. Bakım süreci genel olarak hastalığın ilerleyişine değil, hastanın ihtiyaçlarına uygun olarak planlanır ve hastanın tedavi sürecine uyumluluğunu artırır.
Ciddi bir sağlık sorununa yönelik uzun dönem tedavi alacak olan her yaştan ve her hastalık evresindeki hasta, normal tedavi sürecine ek olarak palyatif bakım alabilir. Palyatif bakım, ciddi bir hastalığı bulunan bireylerin hastalığının her aşamasında erişebilecekleri bir uygulamadır. Aynı zamanda söz konusu ciddi bir hastalığın varlığında çocukluktan yetişkinliğe her yaşta palyatif bakım alabilmek mümkündür.
“Palyatif bakım hem kronik hem de ölümcül hastalıklar için bir ihtiyaçtır.”
Palyatif bakımın hastaya yaşamı tehdit eden hastalığın teşhisinden itibaren aktif tedavi ile birlikte verilmesi, hastanın ölümünden sonra da yakınlarının yas sürecinde desteklenmesi ile devam etmesi gerektiği ifade edilmektedir. Palyatif bakım hasta/aile ünitesine maksimum yaşam kalitesi sağlamaktadır.
Palyatif bakım, bireyin hastalık sürecini, terminal evrede yaşamının son günlerini ve ölüm sürecini daha rahat geçirmesini sağlamak üzerine temellendirilmiştir. Her bireyin dili, dini, ırkı, cinsiyeti, yaşı ve ekonomik durumu gözetilmeksizin etkin ve kaliteli bir bakım alma ve saygın bir şekilde ölme hakkı vardır.
Palyatif bakımda belirtilerin kontrolü ve ağrı yönetimi çok önemlidir.
Palyatif bakım almak isteyen hastalar bu hizmeti sağlayan sağlık kuruluşlarına başvurmalıdır. İlk muayene genellikle sağlık kuruluşunda gerçekleştirilir. Hastanın detaylı tıbbi öyküsü alınır, sahip olduğu hastalıklar ve kullandığı ilaçlar hakkında bilgi edinilir. Ardından fiziksel muayeneleri gerçekleştirilir, gerekli tanı testleri uygulanır ve hasta psikolojik açıdan da değerlendirilir. Palyatif bakım ekibi tarafından mevcut tedaviler hakkında değerlendirme yapılarak hastanın yaşam kalitesini yükseltmeye ve tedavi başarısını artırmaya yönelik bir bakım planı yapılır. Bu plan yapılırken hastalığın semptomları, yaşanılan semptomların ve tedavi uygulamalarının hastayı ve ailesini ne şekilde etkilediği de göz önünde bulundurulur. Bakım planında öncelikli amaç, ağrıları ve rahatsız edici semptomları hafifleterek günlük yaşamı iyileştirmektir. Bunun yanı sıra hastanın ve ailesinin hastalıkla mücadele sürecinden psikososyal olarak zarar görmesini mümkün mertebe engelleyebilmek de hedefler arasındadır. Belirlenen palyatif bakım planı, birinci basamak palyatif bakım ekibiyle koordine şekilde hareket etmeyi ve tedavi uygulamalarını bu ekibin desteğiyle daha verimli bir şekilde yürütmeyi sağlar.
Yapılan bilimsel araştırmalar, palyatif bakımın ciddi hastalıklarda mümkün olduğunca erken dönemde alınması gerektiğini, dolayısıyla yaşam kalitesini artırdığını, depresyon ve anksiyete gibi sorunların oluşumunu önlediğini, hasta ve aile konforunun artırılmasına yardımcı olduğunu göstermektedir. Bunun yanında bazı durumlarda erken dönemde alınan palyatif bakımın, hastanın yaşam süresinin uzaması üzerinde etkili olduğu da söylenebilir.
Türkiye'de hospis kavramına yakın, hastalara uzun süreli palyatif bakım verebilecek düzeyde ilk kuruluş, Türk Onkoloji Vakfı tarafından İstanbul Yeşilköy'de kurulan, 1993-1997 yılları arasında hizmet vermiş “Kanser Bakım Evi”dir.
Palyatif Bakımın Uygulanmasına İlişkin Engeller Arasında;
Sağlık personelinin palyatif bakımı, ihmal edilmiş bir hastalığın sonucu olarak görmesi,
Sağlık personelinin mesleki eğitim sürecinde palyatif bakıma ilişkin yeterli eğitim almamış olması,
Palyatif bakımın hem toplum hem de sağlık personeline uzak bir kavram olması,
Ölüme karşı çaresizlik düşüncesiyle ölüm hakkında konuşmaktan kaçınma,
Bakım kalitesinde yetersizlik,
Sağlık çalışanlarının iş yükü,
Ağrı yönetiminin istenen düzeyde olmaması yer almaktadır.
Yaşamı tehdit eden her türlü teşhis için geçerli olan, teşhis konduğu andan itibaren hasta ve hasta yakınları için alınması gereken palyatif bakım; içinde sadece tıbbi değil, kültürel, ekonomik, dini pek çok süreci de barındırmaktadır. Bu karmaşık süreçlerin farkında olmak, verilen bakımın etkinliği için önemli bir noktadır. Kişilerin tanımadıkları ya da duymadıkları bir hizmeti talep etmeleri ya da aldıkları bakımı değerlendirebilmeleri mümkün değildir. Bu bakış açısı ile sayıları artan palyatif bakım birimlerinin hangi amaçla kuruldukları ve hangi alanda, hangi hizmeti sundukları konusunda toplum bilgilendirilmelidir.
Palyatif bakım, yaşam kalitesini sınırlandıran herhangi bir ciddi kronik hastalığın varlığı halinde uygulanabilir. Çocuk, yetişkin veya yaşlı bir birey olması fark etmeksizin tüm hastalar palyatif bakım desteği alabilir. Uygulandığı yaygın hastalık türleri arasında şunlar sayılabilir:
Kanserler
Kalp hastalıkları
Felç (inme)
Kistik fibrozis
Doku ve işlev bozukluğuna yol açmış kas ve sinir hastalıkları
Kök hücre nakli gerektiren kan ve kemik iliği hastalıkları
Son dönem karaciğer hastalığı
Böbrek yetmezliği
Alzheimer hastalığı ve demans
Kronik akciğer hastalıkları
Parkinson hastalığı
Doğumsal hastalıklar
Çeşitli nedenlerle hareket kısıtlılığına veya yatağa bağımlılığa neden olan kronik hastalıklar.
Bunlar genel olarak palyatif bakım desteğine sıklıkla ihtiyaç duyan hastalık grupları olmakla birlikte, belirtilenlerin haricinde palyatif bakımı gerekli kılan çok sayıda farklı hastalık türü de bulunur. Bu nedenle yaşam boyu tedavi gerektiren kronik hastalıkları bulunan, kaliteli bir yaşam sürebilmeyi engelleyen semptomlar yaşayan her yaştaki birey palyatif bakım açısından değerlendirilmek üzere başvuru yapabilir. Eğer siz de kendiniz veya yakınlarınız için palyatif bakım uygulamalarına ihtiyaç duyuyorsanız, bu konuda gerekli yer ve kurumlardan bilgi alabilir ve başvuruda bulunabilirsiniz.
KAYNAKÇA
Palyatif Bakım Veren Hemşirelerin Ölüme İlişkin Algısı ve Palyatif Bakım Uygulamaları, Araş. Gör. Gülnur Temelli, Ağustos 2018
Palyatif Bakım Etiği, Müge Demir, Ağustos 2016
Palyatif Bakım: Nedir, Nasıl Alınır, Şartları Nelerdir?, Prof. Dr. Şeref Kömürcü, 15.08.2022
Comments