Halk arasında genellikle bunama olarak adlandırılan demans, bilişsel yeteneklerin bozulması durumunu tanımlamak için kullanılan genel bir terimdir.
Demans belirli bir hastalık olmayıp, kronik ve ilerleyici olarak bellek, konuşma, algılama, hesaplama, soyut düşünme ve problem çözme gibi bilişsel işlevlerden en az ikisinde bozulma oluşması ile karakterize klinik bir tablodur.
Demans tüm hastalıklar arasında yedinci önde gelen ölüm nedenidir. Bu nedenle Dünya Sağlık Örgütü demansı bir halk sağlığı önceliği olarak kabul etmektedir.
Demans bireylerin bağımsız işlevlerini olumsuz yönde etkilediği gibi duyguları, davranışları ve ilişkileri de önemli ölçüde etkilemektedir. Demansın gündelik yaşamı etkilemeyen basit unutkanlıklar, depresyon ve hafif bilişsel bozukluklardan ayırt edilmesi gerekmektedir. Klinik olarak demans tanısının konabilmesi için kişinin zihinsel işlevlerinde günlük yaşam aktivitelerini etkileyen bozulmaların meydana gelmesi gerekmektedir. İleri yaş, demans için güçlü bir risk faktörüdür. Ancak demans normal yaşlanmanın bir parçası değildir.
Dünya çapında 55 milyondan fazla insan demans ile yaşamakta ve her yıl yaklaşık 10 milyon yeni vaka ortaya çıkmaktadır. Demans yaşlı nüfus içinde engelliliğin ve bağımlılığın başlıca nedenlerinden biridir.
Birçok demans türü varlığının yanı sıra, vakalarının %60’ından fazlasını Alzheimer hastalığı oluşturmaktadır. Demans türlerinin nedenleri ve hastalık seyirleri birbirinden farklılaşmaktadır. En sık görülen demans türleri ve genel klinik bulguları ise şu şekildedir:
Alzheimer Hastalığı
Bellek bozukluğu, soyut düşünme yetisinde bozukluk, içgörüde azalma, verilen görevi tamamlayamama, kişinin sorunlarına karşı farkındalığının azalması, sosyal geri çekilme, dil fonksiyon bozuklukları, çoklu motor aktiviteleri yapmada zorluk, uyku bozuklukları, okuma ve araba kullanmada güçlük, anlama ve kelime bulmada güçlük başlıca klinik bulgulardır.
Parkinson/Lewy Tipi Demans
Hareketlerde yavaşlama, düşmeye yatkınlık, gün içinde dalgalanma, gece uykuda canlı rüyalar görme, uykuda hareketlilik, yataktan düşme, halüsinasyonlar görme, kabızlık, koku duyusunda azalma, anüs ve mesane kasları kontrolünde bozukluk, bayılma ve göz kararması başlıca klinik bulgulardır.
Frontotemporal Demans
Konuşmada azalma, düzgün cümleler kurarak konuşabilme yeteneğinin bozulması, söylenenleri anlamada zorluk, muhakeme yeteneğinde azalma, kişiliğin belirgin bir şekilde değişmesi, umursamazlık ve neşelilik hali, duygusal kayıtsızlaşma, empati ve sempati kaybı, utandırıcı davranışlar, kişinin durumuna uygun olmayan tutumlulaşma durumu, istifleme davranışı, öz bakıma dikkat etmeme, iştah ve yeme davranışlarında değişiklik, kişinin kendisine ait olmayan eşyaları elleme ve karıştırma davranışı, konuşurken melodik bileşenlerinin yorumlanamaması, yakalama refleksinin varlığı, ağız çevresinde istemsiz kas hareketleri, burun çekme gibi tekrarlayıcı hareketler, sesli tikler, erken dönemde anüs ve mesane kasları kontrolünde kayıp başlıca klinik bulgulardır.
Vasküler Demans
Felç öyküsü/nörolojik bulgular ardından gelişen unutkanlık ve zihinsel değişiklik öyküsü, beyin görüntülemede klinik tablo ile uyumlu değişiklikler, küçük adımlı spastik yürüme, anüs ve mesane kasları kontrolünde bozukluk, konuşma bozukluğu, istemsiz hareket bozuklukları, duygu durum uyumsuzluğu, damar sistemi ile ilgili risk faktörlerinin yoğunluğu, beyin görüntülemede yaygın küçük damar etkilenmesi ile uyumlu değişiklikler başlıca klinik bulgulardır.
Creutzfeldt-Jacob hastalığı
Hızlı ilerleyen demans, kaslarda meydana gelen ani kasılma, görsel bozukluk, beyinciğe ait bulgular, istemsiz hareket bozuklukları, ilaca bağlı hareket bozuklukları başlıca klinik bulgulardır.
Kaynakça
1. Global action plan on the public health response to dementia 2017-2025. World Health Organization.
2. Türk Nöroloji Derneği. Sağlık Kurulunda Demans. Ankara, 2022; 28-31.
3. Koçer B. Demans Epidemiyolojisi. Demans Dizisi, 1999; 1: 41-44.
4. Hanağası H. Demans Kavramı ve Hastaya Yaklaşım. Klinik Gelişim, 2010;10(1): 44-47.
Comments