Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’nün 2003 raporu, iyi ağız ve diş sağlığının genel sağlık için kritik olduğunu bildirmektedir. Genel sağlık durumunun belirleyicilerinden olan ve yaşam kalitesi ile doğrudan ilişkilendirilen ağız ve diş hastalıkları, obezite, kalp hastalıkları, inme, kanser ve diyabet gibi kronik hastalıklar ile birlikte önemli risk faktörleri arasında sayılmaktadır. Ağız ve diş hastalıkları, dünya genelinde en pahalı dördüncü hastalık olarak konumlanmakta ve diş çürüğü halen en yaygın kronik hastalıkların başında gelmektedir.
21. yy’da artan prevelans ve insidans düzeyleri ile birlikte tedavi maliyetinin yüksek olması gibi nedenlerle ağız ve diş sağlığı sorunları, bir halk sağlığı sorunu olarak kabul edilmektedir. Ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı nispeten yeni bir alandır. Amerikan Diş Hekimleri Birliği, ağız ve diş sağlığı okuryazarlığını, bireylerin uygun ağız ve diş sağlığı kararlarını almak için gereken temel sağlık bilgilerini ve hizmetlerini elde etme, işleme ve anlama kapasitesine sahip olma derecesi olarak tanımlar. Ayrıca, sağlık okuryazarlığını geliştirerek, hastaların kendi sağlıklarının koruyucusu olduklarını kabul eder. Yanlış iletişim riskini en aza indirmek için hastayla basit iletişim kurarak ve anlayışı teyit ederek sağlık okuryazarlığının geliştirilebileceğini önerir.
Dünya Sağlık Örgütü’nün 7. Küresel Konferansı Sağlığın Teşviki ve Geliştirilmesi konusunda diş hekimliği alanında ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı diş hekimliğinde öne çıkmıştır. Sağlık okuryazarlığına benzer şekilde, ağız ve diş sağlığı okuryazarlığının arttırılmasının sağlık eşitsizliklerin giderilmesinde ve ağız ve diş sağlığını geliştirmede kritik bir rol oynayacağı kanıtlanmıştır.
Ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı, “bireylerin, uygun ağız ve diş sağlığı kararlarını vermek için gereken temel ağız ve diş sağlığı bilgilerini ve hizmetlerini elde etme, işleme ve anlama derecesidir.
Horowitz ve Kleinman’a göre ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı, ağız ve diş sağlığı bilgisi edinme, kavramlarını değerlendirme ve ağız ve diş sağlığını önlemeyi uygulama süreci ve uygun tedavi planları yeni beceri geliştirme olarak adlandırılır.
Güncel araştırmalar ağız ve diş sağlığı okuryazarlığının eğitim seviyesi, etnik grup, diş hizmeti kullanımı, ağız ve diş sağlığı bilgisi ve sözlü öz bakım davranışı, gibi faktörlerden etkilendiğini göstermektedir. İyi ağız ve diş sağlığı, uygun kişisel bakıma ve uygun profesyonel bakım kullanımına bağlıdır. Bu eylemlerin her ikisi de doğru bilgi ve becerilerin uygulanmasını gerektirir ve bu durum sağlık okuryazarlığının temel unsurlarıdır. Çoğu kişi ağız ve diş sağlığı bilgilerini diş hekimlerinden aldıklarını belirttikleri için diş hekiminin iletişim becerileri, bilgisinin geçerliliği ve genel koruyucu uygulamalar, hastanın ağız sağlıklarının bakımındaki yeterliliğini desteklemede kritik önem taşır.
Diş çürükleri ve diş eti iltihabı gibi diş hekimliği terimlerinin kullanımı çoğu hasta tarafından anlaşılması zor olabilen terimlerdir. Ortaya çıkan bilime dayalı bulguları ve hasta bilgilerini tanımlamak için kullanılan sözcükler ve medya ve sağlık eğitimimiz ve diğer basılı materyaller, mesleğin etkili iletişim araçlarıdır. Bu materyaller arasında haber bültenleri, bilgilendirilmiş onam formları, sigorta formları, sağlık geçmişleri ve bir diş hekimliği işleminden sonra evde bakım için sağlık talimatları yer alır. Sağlık hizmeti sağlayıcılarının ve sağlık hizmetleri sistemlerinin talepleri karmaşıktır ve iyi eğitimli olanları bile zorlayabilir.
Hastalarla iletişimi iyileştirmek hastaları, sağlık hizmeti sağlayıcılarını, personeli ve diğer karar vericileri de içerir. Ekip lideri olarak bir diş hekiminin, muayenehane veya kliniğin iletişim uygulamaları ve kullanım kolaylığı ile ilgili bir ihtiyaç değerlendirmesi yapma fırsatı ve sorumluluğu vardır. Bu, baskı ve video gibi muayenehane malzemelerinin bir değerlendirmesi, tesisin çevresel taraması, hastanın sağlık okuryazarlığı düzeylerinin gözden geçirilmesi ve diş hekimi ve ekibin hastalarıyla işbirliğine dayalı karar verme sürecini nasıl iyileştirebileceğine dair bir değerlendirme olmalıdır. Araştırma ortamlarında kullanılmak üzere bir bireyin ağız ve iş sağlığı okuryazarlığını değerlendirmek için çeşitli araçlar geliştirilmiştir.
REALM-D (Tıp ve Diş Hekimliğinde Yetişkin Okuryazarlığının Hızlı Tahmini), dişler, kök kanalı, diş ağrısı ve bakteri gibi 18 diş kelimesini içeren 84 maddelik bir tıbbi terim testidir. Bu araçlar, hastaları ağız sağlıklarıyla ilgili olabilecek sorularını not almaya ve randevuya getirmeye teşvik etme eğilimindedir. REALD-30 ve REALD-90, genel sağlıkla ilgilenen Tıpta Yetişkin Okuryazarlığının Hızlı Tahmininden (REALM) sonra modellenen kelime tanıma araçlarıdır. TOFHLiD (Diş Hekimliğinde Fonksiyonel Sağlık Okuryazarlığı Testi), TOFHLA’dan (genel sağlıkla da ilgili) sonra kalıplanır ve bir okuduğunu anlama aracından oluşur. Çoğu kişi bu araçların aslında sağlık okuryazarlığını ölçmediği konusunda hemfikirdir; daha ziyade, sağlık içeriğine göre okuma becerileri hakkında yaklaşık değerler sağlarlar.
Ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı, toplum sağlığı için kritiktir çünkü daha yüksek ağız ve diş sağlığı okuryazarlığının, yaşam kalitesinin iyileştirilmesi, gelişmiş ağız ve diş sağlığı bilgisi, düzenli ağız-diş sağlığı kontrol randevuları, daha düşük diş çürüğü seviyeleri, daha düşük tedavi görmeme oranları ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. Ayrıca, son veriler, küçük çocuklu yetişkinlerin diş çürüğünü nasıl önleyeceklerini anlamadıklarını göstermektedir. Bu bulgu, özellikle eğitim düzeyi düşük olan yetişkinler için geçerlidir. Sağlık çalışanları ve sağlık hizmetleri kurumlarının, sağlık bilgilerinin önündeki okuryazarlıkla ilgili engelleri, koruyucu hizmetleri ve bakım hizmetlerini kaldırmak için çalışabilecekleri ifade edilmiştir.
Diş hekimliği hizmetlerine erişimi ve diş çürükleri eğitimini etkileyen kurumsal özellikleri ve sağlayıcı uygulamalarını belirlemek için, 2011-2012 yılları arasında Maryland’de toplum tabanlı 26 diş kliniklerinde sağlık okuryazarlığı çevre taraması yapılan çalışmada erişilebilirlik, tabelalar, tesis gezintisi, eğitim materyalleri ve hasta formları dâhil olmak üzere kliniklerin kullanıcı dostu olma durumunu değerlendirilmiş, bu konuda hastalarla görüşülmüş ve diş hekimliği hizmet sağlayıcılarına bilgi ve iletişim tekniklerini kullanma konusunda anket yapılmıştır. Sonuçlar ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı açısından değerlendirildiğinde bir iletişim becerileri kursu almış olan hizmet sağlayıcıların, önerilen iletişim tekniklerini kullanmayanlara göre daha iyi durumda olduğu görülmüştür.
Türkiye’de konu ile ilgili sadece 2017 yılında yayımlanmış olan bir çalışma bulunmaktadır.
Yayımlanan çalışmada diş hekimliğinde yetişkin okuryazarlığının hızlı tahmininin Türkçe versiyonunun güvenirliği ve geçerliliği (TREALD-30). Diş hekimlerinin, sağlık elemanlarının ve hastaların sağlık okuryazarlığı ile ilgili bilgi, tutum, davranışlarının ve eğitim gereksinimlerinin saptanmasına yönelik bir çalışma bulunmaması bu konuda çalışmalar yapmanın önemini ortaya koymaktadır.
Ülkemizde de diş hekimi ve sağlık çalışanlarında sınırlı sağlık okuryazarlığı olan hastalara yaklaşım ile ilgili eğitimler, sağlık çalışanlarının gündelik mesleki pratiklerinde kullanılmak üzere bu konudaki temel bilgi ve becerilerinin gelişmesini sağlayarak, hem onların mesleki memnuniyetlerinin artmasını sağlayacak, hem de başvuran bireylerin daha iyi sağlık hizmeti almasını sağlayacaktır. Gelecekteki araştırmalar, ağız ve diş sağlığı okuryazarlığı müdahalelerinin ağız ve diş sağlığı üzerindeki etkisini değerlendirmeye odaklanabileceği ifade edilmektedir.
Comments